Được in trong Đặc san DIỆU ÂM (Chào mừng Lễ Hội QUÁN THẾ ÂM - NGŨ HÀNH SƠN 19 tháng 02 Đinh Dậu, 2017 - Phật lịch 2560)
Phạm Duy từng được giới yêu nhạc tôn
vinh là “phù thủy âm nhạc”. Chính những sáng tác của ông đã minh chứng điều đó.
Thời gian sống ở nước ngoài, ông vẫn sáng tác đều đặn, trong đó có “Thiền Ca”.
Có thể nói rằng, chính cuộc đời thăng trầm, lúc này, lúc nọ, lúc được yêu
thương, lúc được ghen ghét, lúc trầm luân trong cõi tục lụy, lúc thăng hoa
trong chốn phiêu bồng đã tạo nên 10 bài thiền ca đi vào cõi thực, chốn mơ, cõi
nhân sinh, chốn vô thường vô lượng kiếp.
Mười bài thiền ca như vàng mười ngời
ngời tồn tại cõi trần gian. Từ “Thinh Không” đến “Võng” cùng “Thế Thôi”, từ
“Không Tên” đến “Xuân” và “Chiều”, từ “Người Tình” đến “Rắn”, từ “Thiên Đường
Địa Ngục” đến “Nhân Quả”, mỗi bài có cách cảm, cách nghĩ riêng, nhưng đều tồn
tại chất thiền như sự chứng ngộ của ông khi đã thấm đòn con tạo.
Nhưng, trong phạm vi bài viết này, tôi
chỉ xin nêu một vài suy nghĩ của mình về 3 bài trong số 10 bài “Thiền Ca” của
Phạm Duy.
Trước tiên là bài Thiền Ca 9 (Thiên
Đường Địa Ngục). Ca từ đầu tiên vẽ ra cõi Thiên Đường:
“Vượt
chín tầng mây tới Thiên Đường này
Tìm em chín
nắng và chín mưa bay
Thấy em khỏa
thân đứng bên Ngọc Hoàng
Nữ thánh, nam
thần, đèn đóm sáng choang.
Làn gió trần
gian thoát lên tầng trời
Làm cho huyên
náo một cõi Thiên Thai
Gió tôi lên
thì tắt đi đèn đóm
Mới hay Thiên
Đường kia cũng tối om”
Cảnh Thiên Đường, đâu dễ đến. Phải
“vượt chín tầng mây” mới tới được. Lạ ở chỗ, không phải đến Thiên Đường chỉ vì
bản thân, mà đến chỉ vì “tìm em”. Mà ở đây “tìm em” những “chín nắng”, “chín
mưa bay”. Quả là, đâu dễ gì đến Thiên Đường! Theo tôi nghĩ, dù có đến được
Thiên Đường có Ngọc Hoàng, có nữ thánh, nam thần, mà chẳng có “em” thì Thiên
Đường cũng chẳng là gì! Chính “em khỏa thân” mà Thiên Đường rực rỡ, “sáng
choang”. Còn riêng “gió tôi” dù có đến Thiên Đường cũng chỉ làm huyên náo cõi
Trời, làm đèn đóm tắt, tối om. Lời ca như trộn lẫn “em” và “tôi” cho người nghe
cảm nhận rằng chốn Thiên Đường có một phần tăm tối. Chính phần tăm tối ấy là
Địa Ngục:
“Chín
vạc dầu sôi đường vào Địa Ngục
Gặp em bội
tình, tội gốc em mang
Em chọn nhục
hình, giàn thiêu lửa đốt
Lửa cháy ngụt
ngàn quỷ sứ la vang
Khổ lụy tận
cùng là thoát đau thương
Tưởng Địa Ngục
đen, ngục sáng hơn đèn”.
Em ở Địa Ngục và em chọn sự trừng phạt
“nhục hình”, "giàn thiêu lửa đốt” như là trả nghiệp “bội tình”, đốt thiêu
“tội gốc”. Em như hóa thân trong lửa cùng tiếng la vang của quỷ sứ: “Khổ lụy
tận cùng là thoát đau thương/ Tưởng Địa Ngục đen, ngục sáng hơn đèn”. Địa Ngục
giờ như sáng rỡ là vì có “em”.
Thiên Đường, Địa Ngục chính là “em”.
Thôi thì cứ tìm “em” để trăn trở phận người…
Nghe
ca từ cả bài, tôi cảm nhận rằng, chính cuộc sống của “tôi”, của “em” là Thiên
Đường, Địa Ngục. Và chính cuộc sống này là nơi “tôi” và “em” phải trải nghiệm,
tập thiền. Chất thiền theo ca từ trong bài này, theo tôi rất trần tục! Chính
trần tục cho ta thấy cõi Thiên Đường cũng như chốn Địa Ngục. Và khát khao sống
chính là:
“Tìm
em cao thấp chỉ là ảo vọng
Thôi! Ở lưng
chừng
Nhớ nhau mà
sống”.
Còn đây là bài Thiền Ca 4 (Không Tên).
Như Phạm Duy đã nói về nội dung bài này: “Không tên là vô danh, không háo danh,
khướt từ danh vọng”. Nói là nói vậy, chứ thật ra không sự vật, bản thể nào lại
không tên. Nói không tên là để nói về cái tâm của chủ thể “lòng tôi”. Nghe cả
bài, ta thấy cái tâm của chủ thể rộng lớn dường nào!
“Một loài hoa không tên
Không sắc
không hương
Mà như lòng
tôi
Lộng lẫy thơm
lừng
Tỏa ra bốn
hướng
Một ngọn suối
không tên
Bé nhỏ, ngoan
hiền
Mà như lòng
tôi
Nổi sóng lên
đường
Thành bốn trùng dương
Và lòng tôi
không tên
Như suối, hoa
tiên”.
Đặc biệt, bài Thiền Ca 1 (Thinh
Không), đây là bài mà tôi thích nhất. Lời ca như tan biến vào không gian, thời
gian:
“Thinh
không
Trống trải
mênh mông
Rộng rãi vô
cùng
Cao thấp vô
lường
À à a a bỗng
Đầy ắp sinh
trùng
Tất cả là tôi
Mà cũng là
chung…
Thinh không
Vắng vẻ trầm
ngâm
Lặng lẽ âm
thầm
Yên tĩnh vô
cùng
À à a a bỗng
Rộn rã tưng
bừng
Nhất nhất
trùng trùng
Nhưng cũng là
không”…
Tôi thích bài này bởi ca từ rất chọn
lọc, mang hơi thở của thiền gắn với cuộc sống. Đoạn đầu của bài này vẽ ra một
thinh không không giới hạn bởi không gian, thời gian. Tưởng thinh không chỉ có “trống
trải”, “mênh mông”, “rộng rãi”, “cao thấp” “vô cùng” - “vô lường”, ai ngờ lại
“đầy ắp sinh trùng”. Và cái tôi đã chuyển hóa thành cái chung của muôn loài.
Còn đoạn hai của bài là tưởng là một thinh không vô âm - “vắng vẻ”, “lặng lẽ”,
“yên tĩnh”, nhưng ai ngờ lại “rộn rã tưng bừng” để tất cả như hợp nhất, như
sinh sôi, rồi trở về cõi thinh không.
Chất thiền của bài này, theo tôi nghĩ,
đó chính là sự sống của muôn loài giữa cõi thinh không. Nghe cả bài, tôi như
bay theo từng giai điệu âm thanh của ngôn từ. Tôi như lắng lòng, như thấy mình
“Tất cả là tôi/ Mà cũng là chung”… Tôi như thấy trong tâm “Nhất nhất trùng
trùng/ Nhưng cũng là không”…
Mỗi người có cách cảm nhận riêng về
những Thiền Ca của Phạm Duy. Còn riêng tôi, nhất là khi nghe 3 bài trên, tôi
như thấy mình thêm yêu cuộc sống trần gian này.
Tháng 01/ 2017
Phan
Trang Hy
