Bài viết được in trong Tạp chí NON NƯỚC mừng Xuân Đinh Dậu, 2017
nguồn Văn nghệ Đà Nẵng
Sinh thời Phạm Duy từng phơi lòng mình “Sinh ra từ mùa Thu, nhưng tôi yêu mùa Xuân. Quanh năm tôi gọi “Xuân
ới Xuân ơi”! Xuân không bao giờ bỏ tôi
đâu!”*
Chính cõi lòng ấy, Phạm Duy đã tạo nên những ca từ tươi vui, mượt mà chào
đón Xuân. Trong phạm vi bài viết này, tôi chỉ nêu ca từ như là đóa hoa Xuân
dâng hiến cho đời trong một số bản nhạc của ông viết về Xuân.
Đầu tiên, trong bài “Xuân Nồng” (1956), với lời ca vẽ lên không gian xuân.
Này là “nắng khắp phố phường”, “hoa cười lên hương”, “máu Xuân trong lòng tràn lan trong gió
cong” cho người cảm thụ như thấy xuân rạo rực trong từng nốt nhạc của Phạm
Duy, như thấy xuân tình tứ cùng cõi đất trời thấm đẫm tình yêu. Dù không áp
dụng thi pháp của thơ, nhưng chính những giai điệu, những cung bậc của âm nhạc
khơi gợi cả không gian nghệ thuật. Đó là “trời
xanh”, “hương xuân la đà”, “trời tự do”, “lũ bướm quanh co”, “đường
tơ”, “nẻo mơ”. Chính không gian
xuân ấy đã đưa Phạm Duy mơ mộng về một cuộc đời tươi đẹp, về cuộc sống hoan ca:
“Có tiếng guốc kéo vang trên phố vắng/
Đưa tôi ra gặp ngay ánh nắng/ Có tiếng hát giáo đường trong gió sớm/ Đưa tôi về
cuộc đời đầm ấm”. Hòa cùng mùa Xuân, tác giả như muốn trải nỗi lòng cùng
người và cảnh. Nỗi lòng ấy là đóa hoa nồng đượm hương thơm thổ lộ tình yêu đồng
bào, đất nước này khi độ xuân sang: “Yêu
người dân, Xuân nồng tình doan”.
Còn đây là “Xuân Thì” (1953), ca từ như một bài thơ. Ca từ gợi lên mơ
ước của bao người khi Xuân về. Mơ ước ấy vẫn mãi là mơ ước từ bao đời nay,
không riêng của người dân Việt mà là giấc mơ chung của nhân loại: “Đường đi êm quá/ Có phải giấc mơ đã thành
tiếng thơ/ Trời không mưa gió/ Mẹ bế con thơ, con bú say sưa”. Mỗi khi nghe
bài này, tôi như thấy lòng mình được xoa dịu nỗi đau. Như bỏ sau lưng những “mùa chinh chiến”, những “giận hờn”, “cô đơn” để mà trao “những
lời yêu mến nhau”, để tình duyên ngập tràn cả Nam, Bắc, Tây, Đông. Đây là
niềm tin của bao người như đóa hoa chớm nở, như “tình Xuân chớm nở đêm qua” sẽ bỏ những đau buồn, mất mát, tiếc
thương để chào đón nàng Xuân, chào đón yêu thương, mừng vui chào đón “tin lành” tràn về khắp chốn: “Tình ra núi Bắc, non Đông/ Duyên về tới
chốn Nam sông, Tây rừng/ Gọi đàn chim trắng như bông/ Tin lành đưa xuống khắp
vùng trên đất nước ta/ Êm êm tiếng hát trăng tà/ Tình soi trên phím tay ngà gái
trinh/ Người ôm nhân loại trong mình/ Cười tuôn nước mắt cho Xuân tình dấy men”.
Mỗi độ Xuân về, những âm vang của những ca khúc về mùa Xuân rạo rực vang
lên làm bừng tỉnh cả đất trời. Thiên nhiên ngời ngời hương sắc mùa Xuân. Hòa
trong tiếng nhạc của đất trời, bài ca “Hoa Xuân” (1953) được ra đời. Trong bài
ca này, thiên nhiên qua những âm giai hiện ra bằng những hình ảnh vừa ước lệ,
ẩn dụ vừa chi tiết, cụ thể. Hình ảnh ấy là “bãi
cỏ non”, “gió Xuân”, “hoa cười”, “nắng vàng son”, “lũ ong lên
đường cánh tung tròn”, “lũ bướm lả
lơi”. Đặc biệt, hình ảnh “hoa” và
động từ “yêu” được nhắc đi nhắc lại,
in dấu ấn của nàng Xuân với con người. “Hoa” được nhân hóa, gợi lên thứ tình
cảm trân quý mà nàng Xuân dành trọn cho con người, đặc biệt là nông dân và
người lính: “Hoa chẳng yêu lũ bướm lả
lơi/ Muốn yêu anh vác cày trên đồi/ Hay là yêu chiến sĩ ngàn nơi/ Thấy hoa tươi
cười bỗng thương đời”. Từ hình ảnh “hoa”, tác giả thể hiện cái tình của
lòng mình với mùa Xuân. “Hoa” là cái cớ để chàng trai, nhạc sĩ Phạm Duy khi trẻ
hát lên khúc hát dâng hiến cho đời: “Xuân!
Hoa còn tươi mãi/ Hoa vì nhân thế biết sum vầy cuộc vui/ Xuân! Hoa nở vì ai/
Tay nhịp bàn tay cùng đắp xây ngày mai”. “Hoa” là phẩm vật của thiên nhiên
tặng cho con người. Giờ, “hoa” là tặng phẩm tình yêu của chàng thi sĩ – nhạc sĩ
dâng tặng nàng thơ xuân sắc trong tiếng hát mừng của đàn em thơ trẻ: “Có một chàng thi sĩ miền quê/ Ngắt bông hoa
biếu người xuân thì/ Có một đàn em bé ngoài đê/ Hát câu i tờ đón xuân về”.
Xuyên suốt bài hát là hình ảnh “hoa” và “xuân” cứ lặp đi lặp lại vẽ lên mùa
xuân thái bình, an lạc với “hoa xuân phép
lạ ra màu”, “người cùng mùa đã thoát
vực sâu”, với “sức reo hoa nở lúc
Xuân đầu”. “Hoa Xuân” chính là tiếng lòng nở hoa của Phạm Duy muốn phơi
tình cùng nhân thế: “Xuân! Hoa là tình
tôi/ Đua nở cùng ai cùng quyến luyến mọi nơi”. Tiếng lòng ấy của Phạm Duy
như nói hộ tình của bao người với lòng cầu chúc, ước mong đất trời, quê hương,
con người mãi an lạc, thái hòa, hạnh phúc: “Có
một bầy thôn nữ nhìn hoa/ Chúc cho Xuân vui vẻ thái hòa/ Có một vài tóc trắng
thầm mơ/ Ước cho hoa nở mãi không già”.
Còn đây là thổ lộ của Phạm Duy khi sáng tác bản “Xuân Ca” (1961): “Cũng
trong dòng nhạc tâm linh, tôi soạn bài XUÂN CA, lần này không phải là hành khúc
hay âu ca mà là dân ca phát triển. Trong bài này, tôi muốn nói mùa Xuân của tôi
đã có ngay trong đêm tân hôn của cha mẹ tôi. Xuân như mặt trời nổ trong lòng
mẹ, rồi từ đó, tôi ra đời, góp chung câu gào thiết tha cho mùa Xuân vĩnh cửu.
Nếu tôi chết đi, xin cho tôi được tái sinh nhiều lần để tôi tiếp tục đi mãi
trong mùa Xuân. Bài XUÂN CA được soạn theo ngũ cung Việt Nam”**
Dựa trên những tâm tình của Phạm Duy, và mỗi khi nghe “Xuân Ca”, theo
tôi, đây là khúc ca hoan lạc đầy chất người. Khúc hoan ca ấy là tình yêu, là
cội mầm của sự sống, là phát khởi bao điều để thành hình hài, thành tình yêu
của đất trời, tình yêu của cha mẹ, rồi đến tình yêu của anh, của em. Khúc hoan
ca ấy, theo tôi nghĩ, là “hoa của đất”***. Cứ thế tình yêu xoay vần theo từng
hơi thở của tạo hóa trong “một đêm gối
chăn phòng the đón cha mẹ về” để “bừng
reo rồi theo nắng lên từ cha chói chan lòng mẹ”, rồi “chung câu gào thiết tha” cùng cất lời ca “hát Xuân thật dài”. Đến khi thanh xuân, “sang bến yêu”, “tìm gió
trăng”, căng ngời sức sống yêu đương, khát khao luân hồi trong cõi yêu hoan
lạc.
Nghe “Xuân Ca”, và nhất là mỗi khi nghe điệp khúc “Xuân Xuân ơi, Xuân ới, Xuân ơi/ Xuân Xuân ơi, Xuân ới, Xuân ơi”
lặp lại nhiều lần, tôi như nghe tiếng réo gọi mùa Xuân, nàng Xuân. Đó là tiếng
gù của con chim cu gọi mái, là tiếng huýt sáo của hải mã, là tiếng gầm gừ của
hươu đỏ lúc động tình…; là tiếng đàn môi, tiếng khèn xao động cả núi rừng gọi
bạn; là tiếng gọi tình em, gọi tình anh trong cõi vô thường. Trên hết là tiếng
gọi tình khát khao cuộc sống trần gian này. Rất đời thường, nhưng đầy dư vị của
cuộc đời qua âm thanh “ơi”, “ới”. Tiếng “ơi”, “ới” như lan cả đất trời Xuân,
thấm vào tận dòng máu cuồng nhiệt yêu đương tạo men say tình ái, ngất ngây như thuở
A-đam cùng E-va ăn trái cấm.
Nhiều nhạc sĩ đã cống hiến những bài ca Xuân cho người yêu nhạc. Và với
Phạm Duy cũng thế, những bài ca Xuân của ông vẫn vang lên khắp chốn, góp một
nét riêng báo tin mừng cho nhân thế đón chào Chúa Xuân. Trong những bài ca Xuân
ấy, tôi như nghe tiếng lòng của ông “Vì
yêu, yêu nước, yêu nòi/ Ngày Xuân tôi hát nên bài tình ca/ Ruộng xanh tươi tốt
quê nhà/ Lòng tôi đã nở như là đóa hoa” (Tình Ca).
Tháng 12/ 2016
Phan Trang Hy
Chú thích: (*) và (**): Những Xuân Ca Trong Đời Tôi (nguồn phamduy.com)
(***): lấy ý tục
ngữ: Người ta là hoa đất